شرکت مادر تخصصی خدمات کشاورزی بر این رویکرد است که بتواند این فسیل زنده را در دریا پایدار و زنده نگه دارد. اگرچه مسئولیت این شرکت در این امر نیست ، نقش این شرکت به لحاظ اساسنامه‌ای و اختیار قانونی فقط بر تجارت گونه ماهی خاویاری می باشد و نقش حفاظتی و نقش سیاستگذاری این موضوع بر عهده سازمان شیلات ایران است ولی تلاش ما این است که بتوانیم این کار را انجام بدهیم.
از نظر من نظام مدیریتی مثل دو امدادی هست ، به این شکل که یک نفر در زمان خودش با تمام توان می‌دود و باید میله را به نفر بعدی بدهد. میله را باید به بهترین شرایط به نفر بعدی تحویل بدهد. فردی هم که می‌خواهد میله را از او بگیرد باید خوب بگیرد و هم خوب مسیر را ادامه بدهد. اما در کشور ما متاسفانه کمتر به این صورت به سیستم مدیریتی نگاه می‌شود و درحال حاضر هم که در ایام جابجایی دولت هستیم نمونه هایی را خواهیم دید که بعضی از موارد به این شکل عمل نمی‌شود.
علت اینکه من خواستم تاریخ شفاهی خاویار ایران تهیه و گردآوری بشود این است که خیلی از کسانی که در طی نیم قرن اخیر، اثر بسزایی بر خاویار ایران داشتند در قید حیات هستند و می توان اطلاعاتی که در کاغذ نیست ، مکتوب نیست ،از گفتگو با آنها به دست آورد.
ما به لحاظ منابع ، کشور غنی داریم اگر چه به لحاظ ردپای اکولوژیکی در شرایط خوبی نیستیم و کشورمان ظرفیت بالایی برای ردپای اکولوژیکی ندارد ولی برخی از منابع بسیار با ارزش و با اهمیت در کشور ما وجود دارد.
چون در حوزه شیلات و بخصوص دریای خزر می خواهیم صحبت کنیم تمرکز من بر حوزه دریای خزر است.حدود980 کیلومتر سواحل جنوبی دریای خزر می باشدکه مرز سه استان شمالی کشور استانهای گیلان، مازندران و گلستان است و اقتصاد تعداد بسیار زیادی از اهالی این استان‌ها وابسته به دریای خزر بوده است .
ماهیان اقتصادی دریای خزر به سه دسته تقسیم می‌شوند، ماهیان استخوانی که انواع مهم آن شامل سیم ، سوف، آزاد ،کفال و سفید می باشند ، دسته دوم ماهیان اقتصادی ماهیان غضروفی که به ماهیان خاویاری شهرت دارند و دسته سوم کیلکا ماهیان هستند که به دسته معمولی، انچوی و چشم درشت تقسیم‌بندی می‌شوند.
در صنعت شیلات ارزشمندترین منبع زنده قابل استحصال ماهی خاویار است . درمیان آبزیان از ماهی خاویار ارزشمندتر نداریم. من از جنبه دیگری به موضوع می پردازم، در طی سده اخیر به علت دستیابی به تکنولوژی و مدرنیته شدن میزان تسلط بشر به منابع به شدت افزایش پیدا کرد و باعث شد که منابع آسیب جدی ببینند و قطعاً یکی از این منابع منابع آبزی دریای خزر بود.
اگر اکنون بررسی کنیم متوجه می‌شویم که در مورد ماهیان استخوانی و ماهیان غضروفی چون هر دو دسته از ماهیان آنادورم هستند ،جزو ماهیانی هستند که برای تخمگذاری باید به رودخانه بروند رود کوچ هستند ، با وضعیتی که رودخانه های ما دارند امکان چنین سفری برای ماهی که می‌خواهد تخم ریزی کند وجود ندارد. ما نزدیک سیصد و چندتایی آبراهه داریم که به سواحل جنوبی دریای خزر می ریزند، اکثر این آبراهه ها برای ماهیان استخوانی قابل استفاده بوده اند اما تعدادآبراهه هایی که برای ماهیان خاویار قابل استفاده بوده اند خیلی کمتر است.
در ایران پنج رود مهم در سواحل جنوبی دریای خزر داریم که مهمترین آنها سفیدرود است .رودها با احداث انواع سدها، شن برداریها ، تخلیه فاضلاب های صنعتی و شهری ، پسابهای کشاورزی آسیب بسیار جدی دیدند. یک نمونه خیلی بارزکه بتوان در آسیب ها به منابع آبی عنوان کرد، نقش آفت‌کش‌ها در این معضل می باشد. سابق بر این موقع رفتن به شمال میزان زیادی زالو می‌دیدیم اما دیگر زالو در هیچ جای شمال پیدا نمی شود. به علت وجود انواع سم ها از بین رفته اند و هنوز ما بقایای بعضی سمهای خطرناک مثل د.د.ت را در قسمت هایی از سواحل دریای خزر می بینیم . این موضوع باعث شد که تمامی ماهیان هر کدام به نوعی آسیب ببیند. استحصال بیش از حد ماهیان استخوانی و عدم امکان آنها برای رفتن به رودخانه جهت تخم ریزی باعث شد ماهی آزاد به راحتی پیدا نشود. ماهیان سیم و سوف بسیار نایاب شده اند. تنها ماهی استخوانی که راحت می توان پیدا کرد ماهی سفید و ماهی کفال است. علت اصلی آنهم این است که تعهد شیلات است که بچه ماهی ها را تولید و رهاسازی کند.
ماهی با اهمیت اقتصادی دیگر کیلکا ماهیان هستند. ما ذخیره ارزشمندی از کیلکا ماهیان داشتیم که میزان استحصال آن بدون آسیب به دریا را ۹۰ تن برآورد کردیم و بر همین اساس مجوزهای فراوانی لنج داده شد و بعد رقابتی ایجاد شد.
با وجود مینوپسیس لیدی به داخل آب‌های دریای خزر که باعث آسیب بسیار جدی به ذخائرکیلکا ماهیان شد. کیلکاماهیان به لحاظ ارزش تغذیه ای یک منبع ارزشمند برای سایر ماهیان اقتصادی ما هم تلقی می شدند. به ارزشمندترین ماهی اقتصادی جهان می‌رسیم که ماهی خاویار است که به فسیل زنده شهرت دارد. خاویاری که میزان تسلط بر آن بسیار سخت است حتی تشخیص نر و ماده این ماهی بسیار سخت است. از شش گونه ماهی خاویاری در دریای خزر پنج گونه در نواحی ایران یافت می شوند.
به لحاظ مسئولیتی که بنده قبلاً در شیلات داشتم طی دو سال برداشت خاویار را در سواحل جنوبی خزر ممنوع اعلام کردم.
آیا این دو سال مربوط به کنوانسیون سایتس می باشد؟ خیر، این کار به صورت ملی بود برای اینکه اجازه صید انواع ماهی را بدهیم کمیسیون داشتیم .کمیسیون عالی سواحل شمالی و کمیسیون عالی سواحل جنوبی داشتیم.در مورد سواحل شمالی ، ما در کمیسیون مشخص می‌کردیم چه گونه ای ، به چه میزان و در چه تاریخی تا چه تاریخی اجازه صید دارد. طی دو سال ممنوعیت برداشت ماهیان خاویاری را اعلام کردم که در سال‌های ۸۴ تا ۸۶ این موضوع رقم خورد. بعد از اینکه من از شیلات خارج شدم بلافاصله این محدودیت و ممنوعیت برداشته شد.
در حال حاضر از لحاظ اقتصادی صید ماهیان خاویاری در دریای خزر نداریم اگر هم داریم صید غیرمجاز است که متاسفانه اتفاق می‌افتد. شرکت مادر تخصصی خدمات کشاورزی بر این رویکرد است که بتواند این فسیل زنده را در دریا پایدار و زنده نگه دارد. اگرچه مسئولیت این شرکت در این امر نیست ، نقش این شرکت به لحاظ اساسنامه‌ای و اختیار قانونی فقط بر تجارت گونه ماهی خاویاری می باشد و نقش حفاظتی و نقش سیاستگذاری این موضوع بر عهده سازمان شیلات ایران است ولی تلاش ما این است که بتوانیم این کار را انجام بدهیم.
در اواخر مجلس ششم شورای اسلامی لایحه تشکیل سازمان شیلات ایران به تصویب رسید. قبل از این مصوبه، شیلات ایران به صورت شرکت سهامی شیلات ایران مدیریت می شد. بعد از انقلاب دو شرکت شیلات شمال و شرکت شیلات جنوب داشتیم ولی آنچه که در انتهای مجلس ششم اتفاق افتاد تمام امور حاکمیتی در سازمان شیلات ماند و تمامی تصدی‌گری ها از شیلات خارج شد و قسمت بازرگانی خاویار به طور کل با انحصار به شرکت مادر تخصصی واگذار شد. شرکت مادرتخصصی خدمات کشاورزی دارای دو قانون تشکیل است یک قانونی که خود شرکت مادر تخصص با آن تشکیل شده است و دیگری اختیاراتی که قانون گذار در این زمینه به شرکت داده است.
اما از نکات با اهمیت این است که ما باید بتوانیم رویکردمان را نسبت به ماهی خاویار برای استحصال اقتصادی تغییر بدهیم. برای انجام این کار نیاز به پرداختن پرورش ماهی خاویاری داریم.پرورش ماهی خاویار به انحاء مختلف ممکن است انجام شود، یکی از آنها بحث استفاده از قفس است که روش کیج کالچر(cage culture) می باشد. ولی با توجه به موقعیت ویژه ای که وضعیت دریای خزر دارد و اینکه عمیق ترین قسمت دریای خزر سمت سواحل جنوبی دریا می باشد و میزان حرکت درون دریایی آن طوری است که کنترل کردن چنین قفس هایی کار سختی است که تا به امروز هنوز نتوانسته اند اقدام دقیقی را برای پرورش ماهی خاویار در دریای خزر در ایران انجام دهند.
البته ما پرورش گونه های دیگر را داریم که باید ملاحظات محیط زیستی صورت بگیرد چون پرورش گونه‌های بومی یک حوزه نیستند می تواند ایجاد خطر کند ولی گونه های متعددی داریم که به این شکل پرورش داده می‌شود.
در داخل کشور ۲۱ استان پرورش ماهی خاویاری دارند. از استان‌هایی که به این موضوع زیاد پرداخته اند استان خوزستان می باشد. شاید بهترین مناطق پرورش خاویار سواحل جنوبی دریای خزر است ، چون نزدیکترین ارتباط را با شرایط عادی ماهی ها دارد و در عین حال می توان از آب دریای خزر هم برای پرورش ماهیان استفاده کرد. البته عده‌ای اعتقاد دارند که باید تنش حرارتی داشته باشیم ، بنابراین اگر در استانی که تنش حرارتی این اتفاق می‌افتد پرورش صورت بگیرد شاید شرایط بهتر بشود.
به عنوان مدیرعامل شرکت مادر تخصصی چیزی که آن را دنبال می‌کنم این است که در مرحله اول بتوانیم یک اطلس دقیق از ماهی خاویاری برای آنکه در فضای علمی ثبت شود ایجاد کنیم .نکته دیگری که به دنبال آن هستم این است که بتوانیم با انواع شیوه های حفاظتی کمک کنیم ماهی خاویار مورد حمایت و حفاظت قرار بگیرد. این امر می تواند با انواع ابزارها باشد، ابزارهای پیشرفته مثل پهپادهایی که دارای دوربین و آژیر هستند و قابلیت سخنگو یی دارند که می توانند به افراد اطلاع بدهند. همچنین از اپراتورها استفاده کنیم که کسانی که با تلفن همراه در داخل دریا حرکت می‌کنند و خطر این وجود دارد که صید غیرمجاز انجام بدهند برای آنها پیامک ارسال شود. برای هر کس که در آن محیط قرار می گیرد تذکر لازم داده شود چون اعتقاد من این است که اگر ما تذکر بدهیم اثر‌گذاری زیادی دارد، "کل مولود یولد علی الفطره "همه انسانها در نهاد خودشان به دنبال این هستند پاکدامن باشند ولی بعضی اوقات باید تذکر داد. پس بنابراین اگر لازم شد خیلی مواقع باید این اتفاق بیفتد و شرکت می خواهد با این رویکرد حرکت کند و به حفظ این منابع کمک کند. قسمت دیگری که شرکت علاقمند است انجام بدهد در رابطه با بازسازی ذخایر است. وقتی بچه ماهی می‌خواهد رهاسازی بشود از خاویاری است که به مراکز تحویل می‌دهیم و آنها بچه ماهی را رها سازی می کنند.نوع رهاسازی و اندازه رهاسازی باید متناسب با آنچه به ماندگاری ماهی کمک می کند باشد. تفاهم نامه‌ای را با موسسه تحقیقات علوم شیلاتی و همینطور موسسه تحقیقات تاسماهیان داریم و علاقمند هستیم که به آنها کمک کنیم که این کار را انجام بدهند.
نکته دیگر این است که بتوانیم معضلاتی که برای پرورش دهندگان که بخش خصوصی هستند را برطرف کنیم. چون بسیاری از صادراتی که در حوزه های مختلف غذایی صورت می گیرد دارای ظرافت های زیادی هستند. از اعمال حسب تا سنجش های دامپزشکی تا تاییدیه هایی که باید در زمان بندی های مختلف داده بشود که ما از موضع حاکمیتی کمک کنیم تا آنها بتوانند این کار را انجام بدهند.
موضوع دیگر اینکه بتوانیم در حوزه فناوری هم خاویار را حمایت کنیم .در حال حاضر هنوز نوع مصرف ماهی خاویار در کشور با ۲۰۰ سال پیش فرقی نکرده است یعنی ما هیچ فناوری در یک ماهی که این قدر ارزش قیمت بالایی دارد را نداشته ایم. در این مورد باید کار مطالعاتی انجام داد .امروزه در مورد ماهی سالمون ، نوع برش هایی که روی سالمون داده می شود، نوع استفاده ای که از این ماهی صورت می‌گیرد یا برای مواردی که غذاهای خاصی درست می شود تنوع زیادی وجود دارد. اما ماهی خاویاری را فقط کباب می کنیم چون غیر از این جوابی در نوع طبخ ندارد . در مورد خاویار هم به همین شکل می باشد.
کار دیگری که می خواهیم انجام بدهیم افزایش کیفیت خاویار است. ما بدون هیچ تردیدی رتبه نخست کیفیت خاویار وحشی را داریم ولی درخصوص خاویار پرورشی دارای این جایگاه نیستیم و امروزه کشورهای مختلفی که تولید و پرورش ماهیان خاویاری را دارند دارای کیفیت بهتری نسبت به ماهی خاویار پرورشی ما دارند .پس باید کمک کنیم که این جایگاه بهتر بشود برای اینکه بتوانیم موقعیت سامان یافته تری را در تمام این موارد ایجاد کنیم به دنبال این هستیم که یک شهر موزه درباره خاویار را راه اندازی کنیم و آن هم مکانی در بندر کیاشهر است. جایی که اولین مقری بوده که فعالیت های شیلاتی ایران بعد از قرارداد شیلات ایران و روس در آنجا استقرار پیدا می‌کند و لیانازوف در آنجا مستقر می شود و در دهه سی شمسی توسط دکتر مصدق این امتیاز از روسهاگرفته می شود.در آن مجموعه ساختمان های متعددی وجود دارند که می‌خواهیم شهر موزه خاویار را راه اندازی کنیم و اطلسی که قبلاً اشاره شد و تغییراتی را که گفتیم شروع کنیم . نوع نگهداری ها را نشان بدهیم و بعد اگر در آینده توان آن را داشتیم مرکزی برای جمع شدن متخصصان حوزه خاویاری مثل جایگاهی که لندن برای بیمار دارد ایجاد کنیم که این مرکز بتوانند جایگاه جهانی خودش را داشته باشد و در رابطه با خاویار اینکه هر اتفاق مهم که در این حوزه بخواهد بیفتد در این حوزه و در آنجا شکل بگیرد . با تولیداتی که خاویار در جهان دارد کشورهای متعددی در ارتباط با تولید خاویار وجود دارند. اما تجار ایرانی هستند که نقش بالایی را در فروش دارند و می‌توانیم با مشارکت آنها این اقدامات را انجام بدهیم. در هر صورت این رویکرد آینده‌ای است که شرکت در مورد این موضوع دنبال می‌کند و اگر ما بتوانیم در هر کدام از موضوعات، ارتباط با بخش خصوصی را فراهم کنیم به پایداری این کار کمک کرده ایم . آنچه که در نظام مدیریتی اتفاق می‌افتد هر جایی که دولت از امر حاکمیتی به امر تصدی گری ورود پیدا کند آسیب می زند و من امیدوار هستم بتوانیم رسالت خودمان را طوری طراحی و اجرا کنیم که بخش خصوصی را علاقمند ، با انگیزه و فعال در این حوزه داشته باشیم.
با توجه به اهمیت موضوع توسعه پایدار که در این حوزه در کنوانسیون سایتس داشته، نقش آموزش و فرهنگ سازی چیست و متولی در این بخش چه کسی است ؟
در گذشته کمتر به این موضوع پرداخته شده و نوعاً تقبیح هم در این حوزه‌ها وجود نداشته است. همانطور که اشاره کردم باید بعضی چیزها تذکر داده بشود. ما می‌بینیم که مثلاً استفاده از تور مونو فلامنت ممنوع اعلام می‌شود ولی کیلومترها این تور در انواع خود در پهنه دریای خزر یافت می‌شود و خیلی از تورها هم رها شده هستند که باعث مرگ و میر انواع آبزیان می‌شود .
چند نکته را باید توجه داشته باشیم، مبحث اقتصادی اولین عاملی است که یک کار درست مدیریت شود. اگر به موضوع اقتصادی توجه نکنید کاری از نظر فرهنگسازی نمی توان انجام داد.کما اینکه در مصرف انرژی کسی دقت نمی‌کند خودرویی که می خواهد بخرد چقدر انرژی مصرف می‌کند. بنابراین اصل این است که از لحاظ اقتصادی میزان برداشت افراد از دریا تا چه حد قابلیت می تواند داشته باشد و اقتصادی باشد. اگر بدون رضایت این کار صورت بگیرد تقبیح کنند، نظارت وجود داشته باشد که تخلف اتفاق نیفتد و دیگر اینکه ما بتوانیم با متخلفین برخورد لازم را داشته باشیم .